شبهه حکمیــ مردد بودن حکم کلّی شرعی را شُبهه حكمى می‌گویند. ــ شبهه حکمی ، شک در جعل حکم شرعی کلی است. ۱ - تعریف شبهه حکمیــ شبهه حكمى در جايى است كه حکم کلی شرعی ميان يكى از احکام پنج گانه مردد باشد. ــ شبهه حکمی، مقابل شبهه موضوعی و به معنای شک در جعل حکم شرعی کلی است، مانند شک در این که آیا مسواک زدن در اسلام واجب است یا مستحب ( شبهه وجوبی ) و یا حکم شرعی استعمال دخانیات حرمت است یا اباحه (شبهه تحریمی)؛ به خلاف شبهه موضوعی که در آن نسبت به جعل حکم علم وجود دارد و در مجعول تحقق موضوع شک می‌باشد. [۱]
صدر، محمد باقر، دروس فی علم الاصول، ج۱، ص۱۳۴.
۲ - معنای شبهه وجوبیتردید ميان وجوب و غیر حرمت را «شبهه وجوبی» گویند. ۳ - معنای شبهه تحریمیو تردید ميان حرمت و غير وجوب را «شبهه تحریمی» گويند. ۴ - معنای دوران بین محذورینچنان كه اگر حكمى مردد ميان وجوب و حرمت باشد، دوران بین محذورین ناميده مى‌شود. مقابل شبهه حكمى، شبهه موضوعی قرار دارد. ۵ - نکته اولدر شبهه حکمی، مکلف در حکم شرعی کلی، و در شبهه موضوعی ، در حکم شرعی جزئی ، شک می‌کند. ۶ - نکته دومبحث از اصولی که در شبهات حکمی جاری می‌شود، جزء مسائل علم اصول است، زیرا حکم کلی از آنها استنباط می‌گردد؛ به خلاف اصول جاری در شبهات موضوعی که چون نتیجه اجرای آنها، حکم جزئی است، از مسائل علم اصول خارج بوده و بحث از آنها در اصول، استطرادی است. ۷ - نکته سوممنشا شک در شبهات موضوعی، امور خارجی است؛ به خلاف شبهات حکمی که منشا شک در آنها یا فقدان نص معتبر از جانب شارع ، یا اجمال نص و یا تعارض دو یا چند نص می‌باشد؛ بنابراین، در شبهات حکمی برای رفع شک، باید به شارع مقدس مراجعه شود، ولی در شبهات موضوعی به اهل فن و خبرگان عرف مراجعه می‌گردد. [۲]
شرح اصول فقه، محمدی، علی، ج۴، ص (۱۷-۱۶).
[۳]
شرح رسائل، محمدی، علی، ج۲، ص۲۱۸.
[۴]
علم اصول الفقه فی ثوبه الجدید، مغنیه، محمد جواد، ص۲۶۶.
[۵]
تحریر المعالم، مشکینی، علی، ص۲۰۶.
[۶]
الوصول الی کفایة الاصول، شیرازی، محمد، ج۱، ص۳۲.
[۷]
تحریر الفصول، ذهنی تهرانی، محمد جواد، ج۵، ص۴۹۵.
[۸]
اصول الفقه، مظفر، محمد رضا، ج۲، ص۲۴۳.
[۱۰]
اصول الفقه، مظفر، محمد رضا، ج۲، ص۲۷۶.
[۱۱]
مبادی فقه و اصول، فیض، علیرضا، ص۲۱۱.
[۱۲]
مبانی استنباط حقوق اسلامی یا اصول فقه، محمدی، ابوالحسن، ص۲۸۹.
[۱۳]
الفصول الغرویة فی الاصول الفقهیة، اصفهانی، محمد حسین، ص۸۵.
۸ - پانویس
۹ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۵۰۰، برگرفته از مقاله «شبهه حکمی». فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۴، ص۶۱۵. رده‌های این صفحه : اصول فقه | شبهه حکمیه
|